Biz İslamı necə qəbul etdik-Qılınc gücü, yoxsa Türk iradəsi ?!
Sizlərlə " Türklərin əski inancı- Şamanlıq yoxsa Gök Tanrı? " isimli məqalədə qədim türk inanclarından bəhs etdik... Yazının ikinci
hissəsində , Əski Türklərin İslamı "necə? "və” nədən?” qəbul edtiklərindən bəhs
edəcəyik. Amma hər birimizə məlum olan "qılınc müsəlmanı” ifadəsinın nə qədədər
doğru olub olmadığından da bəhs edəcəyik.
Türklərin İslam dinini qəbul etmələrində əskidən inanndıqları inançların büyük
təsiri olduğu iləri sürülmüşdür. Bunların ən gözə çarpanı Türklərin əskidən her
şeyə qadir olan əbədi Gök Tanrıya inanmalarıydı. Bu səbəblə əski Tanrı
anlayışlarına tərs düşməyən İslam’ın gətirdiyi Allah inancını asanlıqla qəbul
etmişlərdir. Bununla yanaşı İslam’ın cihat əmri ilə Türklərin savaşçılıq ruhu
birbirinə bənzəməkdə idi. Cihadın qarşılığında axirətdə vəd edilən mükafatlar Türkləri,
özünə çəkmişdir. Ayrıca, Türklər də əskidən ruhlara və o biri dünyaya
inanmışlardır. Digər tərəfdan Türk törəsi ilə İslam’ın ortaya qoyduğu nizam
arasında, xüsusi ilə axlaqi məsələlərdə böyük bənzərliklər mövcutdur. Bütün
bunlar Türklərin İslamlaşmasını asanlaşdırmışdır..(26)
Sizlərə öncədən bəhs etdiyimiz xüsuslar Türklərin İslamlaşmasını asanlaşdırmış
olsa da, Türkler birdən birə İslam dinini qəbul etməmişlərdir. Tabiətləri gərəryi
onlar da Müslüman Ərəblərlə qarşılarına çıxan İslam’ı ilk öncə yadırgamışlar, qəbul
etməmək üçün dirənmişlər, hətta bu uğurda savaşmışlardır.Nəticədə İslami
yaxından tanıdıqca bu dini qəbul etməyə başlamışlarsa da, bu uzun sürən sürtüşmə,
mücadələ və qarşılıqlı əlaqələr sonucu gerçəkləşmişdir. (27)
Hər birimizə, məlum olduğu kimi bəziləri biz Türklərin İslamı zorla və ya
qılınc gücü ilə qəbul etdiyimizi idda edirlər.Ama bu heç də həqiqətə uyğun
deyil.Ərəblərlə Türklər arasındaki savaşları İslam dininin üzərindən qiymətləndirmək
çox yanlış və qərəzli düşüncədir.Bədəvi ərəblər nə ailə qurluşunun müqəddəsliyini
anlayacaq mədəniyyətə ,nə də qadına qiyməti anlayacaq qədər alicənablığa sahib
olmuşlardır.Bu səbəbdən Allah c.c İslam dinini və Peyğəmbərimizi onlara elçi
olaraq göndərdi ki,bəlkə doğru yolu seçsinlər. Cahil və bədəvi ərəblər yaşam tərzləri
və qadına ,qız uşaqlarına münasibətləri baxımında bərbat halda idilər. Bu səbəbdəndir
kİ,Allah c.c Qurani -Kərimdə ilk əmir olaraq ərəbcə ” ikra” yəni "oxu” deyə əmr
etdi. Bu baxımdan Muhəmməd (s.a.s) müəllimlik görəvini yerinə yetirir və İslami
seçən insanlari təlim və tərbiyə edirdi .Bizlər anlamalıyıq ki,bədəvi ərəblər və
farslar İslamı heç bir zaman doğru dürüst yaşamamış və tanıdmamışlardır.Türk
millətinə qarşı içdən-içə bir nifrət bəsləmişlər. Bunların səbəblərini sizlərlə
bölüşəcəyəm.
İslamin peyğəmbəri və Allahın c.c elçisi Hz Mühəmməd s.a.s Türk millətinə çox dəyər
vermiş və bunu hədislərdə də əks etdirmişdir.Bu mövzuda söylənilən çox sayda hədis
mövcutdur.Bunların bir bölümü mükəmməl sənədlərdə Sahihi -Buhari,Sahihi-Müslim başda
olmaq üzərə Kütüb-i-Sittə və digər önəmli hədis qaynaqlarında yer almışdır.Bu həqiqi
və köklü sənədlərə istinad edilən hədislərlə bərabər heç də doğru olmayan türklər
əliyhinə yazlılan uydurma hədislər də və səhaəyə aid edilən uyudurma xəbərlərdə
vardır (28).Hansi hədislərin doğru,hansılarının uydurma olduğunu sözsüz
araşdırmacılar xüsusi tarixi üsullarla ,ciddi araşdirmalarla ortaya çıxara biləcəklər.Bu
mövzu ilə əlaqədar hədisləri üç bölümdə dəyərləndirmək olur:
1.Hz.Mühəmmədin Türklərin savaşçı özəlliklərinə diqqət yönəldərək Türklərlə
mücadələ və savaş mövzusunda əshabına xəbardarlıq etdiyi və onlarla münasibətdə
mülayim olmağı tövsiyyə etdiyi hədislər:” Türklər sizə toxunmadıqca ,siz də
onlara toxunmayın.”(29)
2.Türklərin fizioloji xüsusiyyətlərini bəyan edən hədislər: "Siz kiçik çəkik
gözlü,qırmızı üzlü ,basığ burunlu,çöhrələri sanki,örs üzərində döyülmüş və üzərləri
dərilərlə örtülmüş sağlam qalxanlar kimi olan Türklərlə savaşmadıqca,qiyamət
qopmayacaqdır.Siz qıldan hörülmüş corab geyinən bir qövmlə savaşmadıqca qiyamət
qopmayacaqdır.”(30)
3. Türkləri Bəni Kantura (Kantura oğulları) olaraq göstərilən və Ərəblərin əlindən
ixtidarı alacaqlarını ifadə edən hədislər.:
"Türklər sizə toxunmadıqca sizdə onlara heç vaxt toxunmayınız. Zira Kantura
Oğulları soyundan gələn (bu Turanîler) Allah’ın ümmetime verdiyi mülk və səltənəti
onların əlinden mutləq çəkib alacaqdır”. (31)
Sizlərlə bu tipli hədisləri paylaşdıqdan sonra "Kantura oğulları” ifadəsi ilə əlaqədar
bilgiləri qeyd edəcəyəm.
Hz. İbrahim, bərəkətli uzun bir həyat yaşamışdır. O, bu uzun ömründə birdən çox
qadınla evlənmişdir və bu evliliklərdən bir çox övladı dünyaya gəlmişdir.
"Temel qaynaqlarda bunların üç olduğu qeyd edilmektedir. Bu xanımlarından
birisi Həcər;
İsmail’in anası, digəri Sara; İshak’ın anası, bir üçüncü isə Kantura’dır ki,
onunTuran soylu asena olduğu qeyd edilir.”
Dəyərli araşdırmacı və ilahiyyatçı Zekriya Kitapçı, İbnü’l –İbri’den nəqlən,
Kantura’nın heç bir tərəddütə yer verilməyəcək bir şəkildə Türk Xaqanının qızı,
bir Türk Prənsəsi – sultanı olduğunu qeyd etməkdədir. (32).
Bunlardan başqa Türklərin İraq və Əl-Cəzirəni ələ keçirdib ixtidarı Abbasilərin
əlindən alacaqlarını bəyan edən hədislər vardır.(33)
İlk Müsəlman Türk dövləti olan Karahanlı Dövlətinə mənsub olan və Türkistanın Kaşqar
şəhrində yaşayan dil bilgini Mahmut tərəfindən 1069-cu ilində yazılan əsər,
türkcə öyrənmək istəyən qeyri-millətlər, xüsusi ilə ərəblər üçün qələmə alınmış
Türkçə-Ərabcə bir sözlük olan Divanü Lügati’t-Türk’də Türk millətindən bəhs edən
hədislər belə qeyd edilmişdir::
"And içərək söyləyirəm, mən Buxara’nın, sözünə güvenilir imamlarından birindən
ve başq bir Nişapur’lu bir imamdan eşitdim. BU ikisi de sənətləri ilə bildirirlər
ki, Yalvacımız (Peygəmbər), qiyamət bəlgələrinə, axir zaman qarışıqlıqlarını və
Oğuz Türkləri’nin ortaya çıxacaqlarını söylediyi sırada, "Türk dilini öyrəniniz,
çünkü onlar üçün uzun sürəcək egemənlik – səltənət vardır” buyurmuşdur.(34)
Sözügedən hədisdə peyğəmbərimiz Türk dilinin öyrənilməsi gərəkdiyini açıq aydın
ifadə etsədə bu gün özlərini "İslam ölkəsi ” adlandıran İrandakı fars rejiminin
mollaları 40 milyon Azərbaycan Türkünə işgəncə verir və öz ana dili olan Türk
dilində təhsil almalarını qadağan edir.Bəhanədi isə bu fars mollalari yalançı fətvalar
çıxararaq Türk dilinin” cəhənnəm əhlini,kafirlərin dili” olduğunu idda edir.Beləliklə
bu fars mollaları da peyğəmbərin sözlərinə qarşı çıxır və riyakarlıq edirlər!.Əsas
amacları fars faşızminə hizmətdir və müsəlman türkləri farslaşdırça siyasətidir.
Digər bir hədis belədir, ‘Yücə ALLAH- Mənim bir ordum vardır. Ona Türk adını
verdim. Onları Doğuda yerləşdirdim. Bir ulusa acığlanaramsa Türkləri o ulus üzərinə
müsəllət qılaram,’ buyurur.
Beləliklə bu, Türklər üçün bütün insanlara qarşı bir üstünlükdür.Sözü gedən bu
hədislərdən də bəlli olduğu kimi İslam və Peyğəbmərimiz Türkləri övür və yüksək
qiymət verir.Bu da bədəvi ərəbləri çox naraha edir və "ixtidar əllərin gedər”
deyə türklərə qarşı hücumlar edirdilər. Guya sözdə "islami yayırlar” deyə Türklərə
qarşı hərb edmişlər.Bununla onlar, həm də İslam peyğəmbərinin sözlərinə qarşı
çıxmış olmuşlar.Sözdə ” qılınc müsəlmanı” ifadəsi də sadəcə bir safsatadır və
bunu farslar və ərəblər bizlərə qarşı istifadə edirlər.bilinən bir gərçək var
ki, tarixdə farslar sözün əsl mənası ilə İslamı qılınç gücü ilə qəbul etmişlərdir.
Halbuki bəzi araşdırmacılara görə Türklər arasına daha Hz Peyğəmbər dönəmində
İslami qəbul edənlərdə vardı və bunun səbəbi İslamin Gök Tanrı inancına uyğun
olması idi.Buna örnək olara İslam aləminin ilk şəhid qadınının bir Türk xanimi
olduğunu qeyd etməliyik.Sözü gedən şehid xanımın öz adı ‘Pamuk’ olmuş Sümeyye
adini almışdır . Ərablər tərəfındən Zandaverd’də(Türklərin yaşadığı Kəşkər bölgəsi
İran dolaylarında) əsir alınan və kölə olaraq getirildiyi Məkkə’de Peyğəmbər’in
əmisi Əbu Cəhil’Ə satılan Sümeyye-Pmuk, Yəmən əsilli Yasir ile evləndirildi.
İslam Tarixi ilə əlaqədar həmən bütün kitablarda bu xanımın örnək imanından bəhs
edilir. Əbu Cəhil’in köləsi iken öz istəyi ilə Müəlman olan və Hz. Peyğəmbərə
inanan ilk Müsəlmanlardan olan Süməyyə-Pamuk, inancı üzündən kocası- əri Yasir
ilə birlikdə ‘sahibi’ Əbu Cəhil tərəfindən işgencələrə məruz qalmışdır .
İnancları islamda qərarlı olunca da işgəncə ilə parça parça edilerek
öldürülmüşdür. Bu vəhşiliyə məruz qalarkən belə imanını dilə gətirən Süməyyə,
yüzillərdir müsəlmanların gözlərini yaşardan bir örnəkdir. Süməyyə, İslam’ın
ilk qadın şəhidi olmuş, İslam toplumlarında büyük bir sayqıya layiq
görülmüşdür. Yasir və Süməyyə, ərəb olmadıqları üçün Məkkə’də dəstək olan əqrabaları
yox idi. Bu səbəbdən də Əbu CƏhil Peyğəmbərimizə və inananlara gözdağı vermək
üçün onlara işgəncə etmekden çekinmədi. Onlar da eynən Habeşli Bilal (Hz.
Peygamber’in Müezzini) kimi inançlarından dolayı əza ve cəfa görmüşdür.
Bilal’dan bir fərqlə ki onlar sonun da ailəcək şəhid edilmişlərdi.(35)
Türk yurdu olan Buxaranın İslamlaşmasından da bəhs edərkən açıq aydın görünür
ki TürKlər İslamı öz iradələri ilə din olaraq qəbul etmişlərdir.Bu mövzuyla əlaqədar
prof.dr Hasan Kurt bele qeyd edir:
"Bir ticarət şəhəri olması və İpək Yolu üzərinde olması səbəbi ilə, Buxara
xalqı İslam dünyası ilə əlaqə içindəydi. Ticari məqsədlərlə İslam bəldələrinə
yolu düşən Buxaralılar, Müsəlmanları və İslam dinini tanıma fürsətinə sahib
idilər. Bu fürsəti dəyərləndirən kimi Buxaralılar, İslam’ı öyrənib din olaraq qəbul
etdi. Beləcə Buxara’da İslam dininin tanınması ilk olaraq bu kimsələr aracılığ
ilə gərçəkləşmiş oldu.(36)
Beləliklə ” qılınc müsəlmanı” ifadəsi türklərin savaşçı ruhalarına trəsdir və
bunu istifadə edənlər Türk millətinə qarşı qərəzli siyasət yeridənlərdir.
İslam dini Türklər tərəfindən qəbul edildikdən sonra Türklər İslamla yüksəlmiş
və Allahın dinin bayraqdarı,oncüsu və dünyada sahibi olmuşlardır.Türklərin xizməti
ilə İslam evrənsəl bir din olaraq dünyada yayılmışdır. İslam türklərin milli
dini olmuşdur.Heç sübəsiz gərçək islami yayan Türklərə qarşı bəzi cahil ərəblər
və farsların düşmanlıq bəsləmələri bu səbəbdəndir. Türklər İslamı qəbul etdikdən
sonra dini elimlər başda olmaq üzərə müxtəlif dünyəvi elm sahələrində(tibb,məntiq,astanomiya,riyaziyyat
və.s),təfəkkür və fəlsəfi mövzularda dünya səviyyəsində layıqli şöhrət əldə
etmişlər elm adamları və mütəfəkkirlər yetişdirmişlərdir(37)Beləliklə dünya
tarixində özünə böyük yer edən Türk İslam mədəniyyətini ortaya qoymuşlardır.
İstifadə edilən mənbələr:
26. Necdet Özkaya, "Türkler Neden Müslüman Oldular?”,Türklük ve İslamiyet,
Adana 1996, s. 26- 29; Tümer-Küçük, s. 80-85
27..Bkz. Turgut Akpınar, Türk Tarihinde İslamiyet, İstanbul 1999, s.44-48.
28. Bu konuda geniş bilgi için bk Ramazan Şeşen ,”Eski Araplara göre
Türkler”,Türkiyat Mecmuası XV (İstanbul 1969),s 15-29;Zekeriya Kitapçı,Hz
Peygamberin Hadislərində Türk varlığı Selçuklular,Moğollar,Osmanlılar İstanbul
ts.
29. Ebû Davûd, Sünen (nşr. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid), Kahire 1956, IV,
159, Krş. Şeşen, "Türklerin İslâmlaşması…”, s. 192; aynı müellif, "Eski
Araplara Göre Türkler”, Türkiyât Mecmuası XV (İstanbul 1969), s. 18.; Kitapçı,
age. S. 102-103.
30 . Buhârî, el-Camiu’s-Sahih, Mekke 1376, IV, 34-35, 156, aynı eser, Bulak 1311,
IV, 43, 144, 196-197; Müslim, el-Camiu’s-Sahih, İstanbul 1332, VIII, 184; Ebû
Davûd, age., IV, 160; Krş. Şeşen, age., s. 193-194; Kitapçı, age., s. 87.
31. .el Cahız, Hilafet Ordusunun Menkıbeleri, çev. R.Şeşen)
32. Prof. Dr. Zekeriya Kitapçı, Mukaddes Çevreler ve Eski Hilafet Ülkelerinde
Türk Hatunları,
33. Bu konuda geniş bilgi için bk. Kitapçı, Hz. Peygamber’in Hadislerinde Türk
Varlığı, İstanbul ts.; Ramazan Şeşen, "Eski Araplara Göre Türkler”, Türkiyât
Mecmûası, XV, (İstanbul 1969), s. 15-29
34. Kaşgarlı Mahmud "Divanü Lügat’it-Türk ”
35. Belâzuri’nin Sümeyye’nin macera dolu yaşamını ayrıntılı anlattığından
bahisle konuyu Prof. Muhammed Hamidullah’tan naklen aktaran; Bkz. Prof. Dr.
Zekeriya Kitapçı, Türkler Nasıl Müslüman Oldu, s.10,11, Yedi Kubbe Yayınları,
2004, Konya.
36.Hasan Kurt, İslamlaşma Süreci, Ankara 1998, s. 229-230.
37.istanbul 1996-1997 Aydın Sayılı , Orta çağ Bilim və TefekküründeTürklerin
Yeri ,Ankara 1985,Yusuf Ziya Kavakçı,XI . ve XII. Asırlarda Karahanlılar
Devrinde Mavar al-Nahr İslam Hukukçuları Ankara 1976-1977
Xüsusi təşəkkür verdiyi dəyərli bilgilər üçün Türk komutan İshak Çelik bəyə
sayqılarımla.
Aynur TALIBLI, Tarix və məddəniyyət araşdırmaçısı
Uluyol.az