Azərbaycan Cümhuriyyəti və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə”
mövzusunda növbəti diskussiya keçirildi
Uluyol.info xəbər verir ki, 27 may 2017-ci il tarixində Bütöv Azərbaycan Ocaqlarının (BAO) Siyasi məsələlər
üzrə müavinliyinin təşkilatçılığı ilə "Azərbaycan Cümhuriyyəti və Məhəmməd Əmin
Rəsulzadə” mövzusunda növbəti diskussiya keçirilib. Öncə tədbirdə Azərbaycanın
dövlət himni oxundu, daha sonra Azərbaycan şəhidlərinin ruhları bir dəqiqəlik
sükutla anıldı. Tədbiri giriş sözü ilə açan BAO başqanının ideologiya məsələləri
üzrə müavini Dilavər Əzimli bildirdi ki, Azərbaycan Cümhuriyyətinin yaranması
Türk tarixinin şanlı səhifələrindən biridir.
Sonra AMEA Fəlsəfə İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, dosent, fəlsəfə doktoru,
M.Ə.Rəsulzadənin tarixi-fəlsəfi irsinin araşdırmaçısı Faiq Ələkbərli mövzu üzrə
geniş məruzə ilə çıxış etdi. F.Ələkbərli bildirdi ki, Şimali Azərbaycan türklərinin
istiqlal uğrunda mübarizəsi 1813-cü il Gülüstan, 1828-ci il Türkmənçay sülh
müqavilələrindən sonra Qacarların çar Rusiyasına məğlubiyyətilə başlamışdır.
Onun sözlərinə görə, hazırda Azərbaycan tarixi kitablarında Azərbaycan Milli
Azadlıq Hərəkatının 1875-ci ildən başlandığı göstərilir ki, bu bağışlanmaz
tarixi yanlışlıqdır. Çünki bu zaman 1828-ci ildən 1875-ci ilədək Azərbaycanın
istiqlalı uğrunda mübarizə aparmış, üsyanlar qaldırmış Azərbaycan türklərinin
mücadiləsi zərbə altında qalır.
F.Ələkbərli onu da bildirdi ki, Şimali Azərbaycam türklərinin istiqlalı uğrunda
mübarizədə Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin öndərliyi danılmaz bir faktdır: "Hər kəs
birmənalı şəkildə bilməlidir ki, 1918-ci ilin mayın 28-də bəyan edilən dövlətimizin
adı Azərbaycan Cümhuriyyəti, onun qurucusu və ilk dövlət başçısı M.Ə.Rəsulzadə
olmuşdur. Bu heç də Cümhuriyyətin qurulmasında iştirak etmiş Nəsib bəy Yusifbəyli,
Fətəli xan Xoyski, Əlimərdan Topçubaçaşı və başqalarının əməyinin danılması demək
deyildir. Bir dövlətin bir qurucusu olar; Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurucusu,
ideoloqu M.Ə.Rəsulzadə olmuşdur. Rəsulzadənin Əli bəy Hüseynzadədən, Əhməd bəy
Ağaoğlundan və başqa türk aydınlarımızdan əsas fərqi o idi ki, onlardan biri
Osmanlı Türkiyəsinin liderliyi ilə türkçülüyün ya da islamçılığın öncüllüyündə
vahid dövlət arzuladıqları halda, Rəsulzadə dünyada müstəqil Türk dövlətlərinin
yaranması və bir gün həmin türk dövlətlərinin Türk Federasiyası şəklində birləşməsi
fikrinin tərəfdarı olmuşdur. Hesab edirik ki, Rəsulzadənin irəli sürdüyü ideya
100 il əvvəl olduöu kimi bu gün də daha aktual və gerçəkçidir”.
Azərbaycan türk aydını onu da qeyd etdi ki, Rəsulzadə də Azərbaycan adlı bir
dövlətin varlığı ideyası 1909-1911-ci illərdə Qacarlarda olan zaman meydana
çıxmış, daha sonra 1911-1913-çü illərdə İstanbulda olarkən Türkçülük,
İslamçılıq və Müasirləşmək ideyalarıyla bütövləşmişdir: "Rəsulzadə bu ideyaları
Ziya Gökalpdan mənimsəmişdir ki, Gökalpın da bu məsələdə ustadı Əli bəy
Hüseynzadə olmuşdur. 1913-cü ildə Bakıya qayıdan Rəsulzadə bir tərəfdən Türkçülük,
İslamçılıq və Müasirləşmək ideyalarını müdafi etmiş, digər tərəfdən həmin
ideyaları Azərbaycan məfkurəsiylə uzlaşdırmışdır. Rəsulzadə Azərbaycan
ideyasını ortaya atmaqla Qafqaz Türkləri ilə Güney Azərbaycan türklərinin eyni
millət olduğunu, onların bir ad daşıdıqlarını ifadə edirdi: Azərbaycan türkü.
Bu baxımdan 1918-ci ildə qurulan dövlətimizə Azərbaycan adının verilməsi Azərbaycanın
bütövlüyünə hesablanmışdır. Əgər o zaman Cümhuriyyətimizə Oğuzusatan, Xəzəristan,
Qafqaz Türk Respublikası adlarından biri verilsəydi o zaman bizlər Güney Azərbaycan
Türklərinə bu gün Anadolu Türklərinə baxdığımız kimi yanşacağdıq. Ancaq Azərbaycan
adı Təbrizli ilə Bakılını, Xoylu ilə Gəncələni ət və dlrnaq kimi birləşdirir”.
F.Ələkbərlinin sözlərinə görə, bu gün dünyada Azərbaycan adlı bir dövlət varsa,
ilk növbədə Rəsulzadəyə borcluyuq. Çünki Rəsulzadə Azərbaycan adını coğrafi
anlamdan siyasi məfkurəyə gətirmiş və ona yeni bir status vermişdir. Ələkbərliyə
görə, bütün bunların qarşılığında Rəsulzadəni və onun silahdaşlarını İrəvanın və
ətrafının ermənilərə güzəştə gedilməsində ittiham etmək böyük haqsızlıqdır.
Çünki Cümhuriyyət yararnda bir əsgəri belə yox idi. Ona görə də Osmanlı dövlətinin
hərbi yardımıyla torpaqlarının xeyli bir qisminə sahib çıxa bilmişdir. Ələkbərli:
"Ancaq o da bir gerçəklikdir ki, Azərbaycan türklərinin ən ağır günlərində ona
hərbi yardım edən Osmanlı dövlətinin təsiri altında ilk bayrağımız qırmızı rəngin
fonunda aypara və səkkizguşəli olmuşdur. Yalnız 1-ci Dünya müharibəsinin
sonunda Osmanlı məğlub tərəf olaraq Azərbaycandan da qoşunlarını çıxartmağa məcbur
oldu ki, belə bir məqamda Cümhuriyyətimiz tam müstəqil olmasını ortaya qoymaq
üçün üçrəngli bayrağı qəbul etdi. Beləliklə, bu gün başımızın üzərində
dalğalanan üçrəngli bayraq Azərbaycanın sözün həqiqi mənasında müstəqilliyinin
rəmzi oldu!”.
Sonra tədbir tədbir iştirakçılarından Cavanşir Beydullayev, Dursun Əlmas, Nəcəfalı
Cahangirli, Aydın Mədətoğlu b.-nın məruzəçiyə verdikləri suallar və mövzu ətrafında
irəli sürdükləri fikirlər ilə diskussiya davam etdirildi.
Uluyol.info