Tarix boyu bəzi irqlər, millətlər öz qəhrəmanlıqları ilə digərlərindən fərqlənir.
İrqindən, millətindən gələn xüsusiyyətlər insanların sonrakı həyatlarına, mədəniyyət,
örf və yurd anlayışlarına böyük təsir göstərir. Bu yazımda "millet nədir?
" , "milli mənsubiyyətin önəmi" və bizlərin milli kimliyinin
"azəri yoxsa Türk" olduğumuzdan bəhs edəcəyəm. Bu mövzu son zamanlar
çox müzakirə edilir. Bəzi işbazlar kariyeralarınıın sonuna gəldikləri üçün mu,
yoxsa qanlarında rus ve ya ermeni qarışığı olduğundan mı ?bilinməz millətimizi
və milli kimliyimizi başqa tərzdə və kökündən uzaq bir halda bizlərə tanıtmağa
çalışırlar. Mənə görə bu gündəmdə qalmaq üçün və ya xarici qüvvələrin xüsusi
sifarişi ilə edilir.
Sizlərə ilk öncə " millət nədir ?" , " millət anlayış nəyi ifade
edir?" suallarına cavab tapacağa, bu mövzularda fikirlər bildirəcəyəm.Millət - ərəbcəsi, ulus-türkçə, nation - fransızca adlanan bu qavram, bir-birlərinə
bir sıra bağlarla bağlanmış insanlardan oluşmuş bir topluluq olaraq tanımlanır.
Bu bağların necə bağlar olduğunu qeyd edəcəyəm. İnsanları bir-birinə bağlayan
bağların yəni milləti təşkil edən faktorlar, dəlillər və ya sübutlara görə, iki
dəyişik millət anlayışı vardır: Obyektiv- inşaacı (nəsnə, maddi ) millət
anlayışı və subyektiv -özcü millət anlayışı(1).
Obyektiv-İnşaacı milli anlayışa görə milləti təşkil edən insanlar bir-birinə əllə
tutulur və gözlə görünən bağlar ilə bağlanırlar. Buna qarşılıq olaraq
subyektiv-özcü millət anlayışına görə milləti təşkil edən insanlar bir-birinə
subyektiv-özcü, şəxsi olan bağlarla bağlana bilir. Açıqca obyektiv millət
anlayışına görə insan topluluğu millət halına bir neçə faktörlərin təsiri ilə
çevrilir. Subyektiv millət anlayışına görə isə bu çevrilmə subyektiv ünsürlərin
təsiri ilə də ola bilər(2).
Obyektiv mili anlayışa görə millət, ulus -eyni irqdən gələn, eyni dildən gələn
və eyni dinə inanan insanların meydana gətirdiyi bir topluluqdur. Bu görüşü mənimsəyən
düşünürlərin bəziləri dil birliyini, bəziləri yurd birliyini, bəziləri soy
birliyini, bəziləri din birliyini, bəziləri tarix ortaqlığını və ülkü (ideal)
qardaşlığını fərdləri bir-birinə bağlayan əsas ünsür və ya faktor olaraq
görmüşlər. Saydığımız faktorlər (etkənlər, təsirlər) tarixi baximdan bir çox
millətin meydana gəlməsində böyük rol oynamışdır. Fəqət milləti sadəcə bu
ünsürləri mənimsəyən toplumlardan oluşmur. Bu baxımdan millətin meydana gəlməsində
subyektiv, yəni kültürəl ünsürlərdə ağır basmaktadır(3). Subyektiv millət
anlayişina görə millət, bir çox subyektiv bağlar ilə bir-birinə bağlanmış
insanların oluşdurduğu topluluğudur. Bu bağlar mənəvi baxımdandır, bir çox
duyğu və düşüncələrdən ibarətdir. Subyektiv-özcu millət anlayışın ilk dəfə
Ernest Renan (4)(1823-1892) tərəfindən 1882-ci ildə yayinlanan Qu"est-ce
q"une nation (MİLLƏT NƏDİR) s.114(5) isimli əsərində ortaya atılmış və
müdafiə tərzində müzakirə edilmişdir(6).
Milləti ortaya çıxaran insanları bir-birinə bağlayan bu özcu bağlar arasında
keçmiş, xatirə, məqsəd, ideal, istikbal, gələcək, ülkü birliyi kimi xüsuslar
yer almaqdadır(7). Keçmişdə yaşanılan ortaq acılar və ya birlikdə qazanılan
başarılar-zəfərlər, ortaq məqsədə çatmaq üçün mücadələlər, ortaq təhlükələrə
qarşı birlikdə qarşı gəlmək kimi faktörlər, sübutlar(8) insanları bir-birinə
bağlayar və milləti təşkil edir.
Ernest Renan millətin obyektiv ünsürlərlə meydana gəldiyi düşüncəsini rədd
etmişdir. Yazara görə: " İnsan nə irqinin, nə dilinin, nə də dininin, nə də
nəhirlərin izlədiyi yolun, nə də sıra dağların yönünün əsəridir. Sağlam duyqulu
və isti qəlbli insanların bir araya gəlməsi mənəvi bir şüur yaradır ki, buna
millət deyilir" (9). Deməli Renana görə, milləti meydana gətirən şey,
"birlikdə acı çəkmiş,s evinmiş və birlikdə ümid etmiş olmaq" dır(10).
Şübhə yox ki, millət bir könül birliyi, bir ruh anlaşması və bunun hüquqi ifadəsi
olaraq birlikdə yaşamaq arzu və iradəsidir. Bu birlik və anlaşmanın əmələ gəlməsi
üçün əlverişli bir zəmin lazımdır. Bu zəmin əmələ gətirə, yuxarıda qeyd etdiyimiz
ortaq dil, ortaq torpaq, ortaq tarix, ortaq soy, ortaq ölkə, ortaq din kimi
obyektiv faktorlərdir. Ancaq subyektiv və ya kültürəl faktırlar bu zəminin üzərində
yüksələ bilər.
Bəs millətin
və ya hansi millətə mənsub olmağin önəmi nədir. Bu suala sizlər üçün cavab
tapmağa çalışacağam.
Öncəliklə millət önəmlidir və millət olmadan dövlət olmaz. Bir dövlətin var ola
bilməsi üçün bəlli bir insan topluluğu olmalıdır. Bəhs etdiymiz topluluğu təşkil
edən insanlar bəlli bir dəyərə sahib olmalıdır və bu tarix boyu belə olmuşdur.
Bu dəyərlərə coğrafi irqi, tarixi faktorlar və təşkilatlanma, kültür birliyi
daxildir. Millətini bilməyən dövlətinin və vətənini qiymətini bilməz. Milli
kimliyinə dəyər verməyən, vətən torpağının da dəyərini anlamaz. Millətin dəyərini
anlamayan hər daim işğal altında qalar və ölkəsinin hürriyyətini, azadlığın önəmsəməz.
Milli mənliyini, milli dəyərlərini, milli kimliyini, milli ruh birliyini bilməyən,
tanimayan, oluşduramayan topluluqlar öz soylarından uzaqlaşır və öz milli
birliyini oluşdurmuş başqa millətlərin içində əriyib yox olurlar. Bu halda olan
minlərcə topluluq vardır. Buna ən yaxşı örnək Avropadakı- Amerikadakı
afrikalılardır. Onlar Avropadakıların köləsi olaraqa yaşamış və özlərinə
fransız, ingilis və. s deməyə məcbur edilmişlər.
Bəziləri milli mənsubiyyəti önəmsəmədiyini desələr də amma evlərinə ən kiçik əşya
aldıqlarında onun mənşəyini soruşurlar. Örnəyin, bir köynək alarkən pambıq
yoxsa sintetik olduğunu araşdırırlar və ya bir çanta alınca dəri və ya dəri əvəz
edici olduğunu sual edirlər. Hal belə olunca, öz mənşələrini, milli kimliklərinə
önəm vermirlərsə demək ki, sosial varlıq olan insana aldıqları əşya qədər dəyər
verməyi düşünmürlər. Bu isə ağla və məntiqə sığacaq bir düşüncə deyil.
Türklərdə millət qavramı dövlətin ayrılmaz bir parçasıdır(13). Bəs biz
Azərbaycanlıların milləti nədir ? Bu suala cavab olaraq "Türk milləti
" deyə düşündüyünüzü bilirəm və mən də belə düşünürəm. Amma bəziləri
" azəri " və ya "azərbaycanlı"deyə söyləyir. Bu " azəri
"sözü son zamanlarda meydana çıxmışdır. Sizə əminliklə deyə bilərəm ki,
biz Oğuz Türklərini, "azəri milləti" deyə farslar, "azərbaycanlı
milləti " deyə isə ruslar adlandırmışlar. Bunun səbəbi heç şübhəsiz İran adlanan fars dövlətinin 40 milyon Azərbaycan Türkünün ayağlanmasından qorxduğudur. İran fars dövləti "azərilər" deyə bizləri türk millətindən ayırmaq istəməmişlərdir. Digər tərəfdən ruslar da "azəri və ya azərbaycanlı",
özbək, qazax, tatar, tacik deyə Türk millətini parçalamış və beləcə hökm
etmişdir. Əks halda Türklərin tək Türk milləti adı ilə birləşib onlara baş
qaldıracaqlarını və Qafqazlarda Avrasiyada hökm sürəcəyindən əmin olmuşlar.
Ruslar və farslar, ingilislər tarix boyu Türk millətinə böl, parçala, ud və ya
hökm et siyasətini həyata keçirmişlərdir.
Azərbaycan Tarix boyu Oğuz Türkmən, Türk yurdu olmuşdur. Hətta Dədə-Qorqud dastanındakı hekayələrdə keçən yer adlarının Azərbaycanda olduğunu Türkiyəli məşhur tarixçi M.F.Kırzıoğlu isbat etmişdir. Azərbaycan Türkləri üçün tarixdə Bizanslılar "Turkia", farslar "Türkmən cənnəti" demişlərdir. Osmanli-Səfəvi qaynağlarında da Azərbaycanda yaşayan əhaliyə Türkmən deyilmişdir. Oğuz Türk hökümdarı olan Şah İsmayil Xətai də Azərbaycan torpağında yaşan əhaliyə doğru olaraq "Türk oğulları" deyə xitab etmişdir: "Ey Türk oğlulları! Dilinizin bir sözünü dünyanın heç bir dilinə,bir ovuc torpağınızı dünyanın heç bir dövlətinə dəyişmyinə. Onu qoruyun və gələcək nəsillərə göndərin" Türk hökümdarı Şah İsmail Xətai.
Azərbaycan adının mənşəyi ilə əlaqədar tarixçilər və araşdırmacılar müxtəlif
fikirlər irəli sürmüşlər. Amma "Azərbaycanlı" deyə millətin olmadığı
fikirində həm fikir olmuşlar. Bu nöqtədə tarixə baxdığımızda bu mövzunu
araşdıranlar qaynaqlarda bölgə xalqına "azərbaycanlı" və ya " azəri
"adlarını verməmiş və bu şəkildə tanımlanmamışdırlar. Bu gün yayqın şəkildə
və qərəzli olaraq, "azərbaycanlı milləti" , "azəri millət"
, "azəricə dili" və ya "Azərbaycan dili" deyə
yayqınlaşdırılır. Bu nədənsə xüsusi ilə Güney Azərbaycanda deyil də Quzey
Azerbaycanda belədir. Quzey Azerbaycanda insanların dilində özəlliklə "azəri"
və"azəricə" sözləri dolanır. Bu baxımdan fars zülümünə məruz
qalmalarına baxmayaraq, Güney Azerbaycandakı soydaşlarımız daha cəsurdurlar və
doğruları dəyişdirmirlər. Güney Azərbaycandakı soydaşlarımız hər zaman, hər
yerdə Türk millətindən olduqlarını və dillərinin Türkçə olduğunu xüsusi ilə
qeyd edirlər.Bunu mən Təbrizə ziyarətimdə özüm gözləmlədim.
Özlərini "azəri" və ya "azərbaycanlı" milləti
adlandıranlar, tarixi araşdırsalar çox böyük xəta etdiklərini anlayarlar."Azəri" deyə farslar atəşə sitayiş edən kiçik bir tayfanı
adlandırırlar. "Azərbaycanlı" deyə bir millətin olmayacağını oxuyan,
arşdıran hər kəs anlayar. Çünki "Azərbaycanlı", Amerikalı, Fransalı və.
s hansı ölkədən olduğunu bildirən ifadədir. Belə bir millət ola bilməz. Necə
ki, İraqlı, Suriyali, Libyali, Dubaylı deyə millət yoxdur və burda yaşayan
insanlarin milləti ərəbdir. Azerbaycanlıların, Özbəkistanlıların,
Qazaxıstanlıların, Türkmənistanlıların, Türkiyəlilərin, Güney
Azerbaycanlıların. İraq və Suriya Türkmənlərinin və. s milləti Türkdür yəni bu
insanlar milli azlıqları çıxmaq şərti ilə əsasən Türk millətinə mənsubdurlar.
Miladdan öncəki dönəmlərdən 20. yüz ilə qədər Azərbaycanda yaşayan insanlara
daima Türk deyilmiş və danışdığımız dilə də Türkçə deyilmişdir. Sovet dönəmində
rusların işğalı ilə azərbaycanlı, azəri və azəricə ifadələri xüsusi ilə
yayqınlaşdırdı(14) 1936-cı ildə Stalin özəlliklə " Türk milləti "
deyilməsinə qarşı çıxaraq "azərbaycanlı" deyilməsini təbliğ etdirir.
Stalinin məqsədi Türklərə qarşı" böl, parçala yönət" siyasətini həyata
keçirməkdir. Bu yerdə unudulmaz şairimiz Bəxtiyar Vahabzadənin bu misraları hər
şeyi izah edir:
"Qurdlar olub çobanların qoyunu,
İtdən öyrənirsən öz soyunu,
Azərilik komunizmin oyunu,
Azəri deyiliz,Türk oğlu Türküz.
Halbuki, 1919-cu, 1924-cu ilə aid bəlgələrdə və 1929-cu ilə aid olan kitablarda
Türk dili və sonrasında 1934 -cü və 1941 ci illərə aid şəxsiyyət vəsiqələrdə və
pasportlarda Türk milləti olaraq qeyd edilir. Sonradan müstəqillik zamanında, mərhum
liderimiz, dövlət başçımız Əbülfəz Elçibəyin dönəmində də kitablarin üzərində
"Türk dili " deyə özəlliklə qeyd edilirdi.
Demək ki, bizlərin Türk millətinə mənsub olduğumuz gərçəyi işğalçıları
(rusları, farsları) ciddi dərəcədə narahat edir və qorxudurdu. Mərhum
düşünürümüz və şairimizin Bəxtiyar Vahabzədənin bu misralarını tam yeridir deyə
düşünürəm:
"Anlaya bilmirəm, niyə "TÜRK" sözü,
Kiminsə başına düşən daş olmuş... "
Azərbaycanın şairlərindən biri olan Səməd Vurğun da Stalinin qəbulunda oxuduğu
"Rəhbərə Salam" şeirində Türk sözünü işlətmişdir:
Bakının sayrışan ulduzlarından,
Çadrasız, boyasız Türk qızlarından,
Uçan durnaların xoş avazından,
Bizim aşıqların avazında,
Şərqin qapısından yanan bir şamdan,
Günəşli gündüzdən, aylı axşamdan,
Azad sənətimdən, azad dilimdən,
Mənə könül verən öz sevgilimdən
Salam gətirmişəm huzuruna mən,
Bu gündən, gələcək qərinələrdən!
Sizlərlə Azerbaycalıların Türk millətinə məxsus olduğunu tarixi dəlillərə və bəlgələrə
əsasən paylaşdım. İndi özlərini "azəri" deyə atəşə sitayiş edən kiçik
bir tayfa olaraq görənlərə və "azərbaycanlı" milləti deyə adlandıranlara
yenidən düşünmələri gərəkdiyini məsləhət görürəm. Əks halda sadəcə 1936-ci ildən
sonra meydana gələn bir millət olaraq kiçilərlər. Halbuki, bizlər şanlı Oğuz
Türkləriyik və milladdan 5 min il öncəyə uzanan bir tariximiz vardır. Digər tərəfdən
bizim müstəqilliyimizin rəmzi olan üç rəngli şanlı bayrağımızdakı mavi, göy rəngin
anlamının türk milləti olduğumuzu və soyumuzun Gök Türklərdən gəldiyini
bildirdiyini anlamaları lazımdır. Bunu Azərbaycanda ibtidai sinifdə oxuyan
şagirdlərin belə bildiyi halda, yaşı kifayət qədər olan bəzi millət vəkillərinin
və ya akademiklərin bilməməsi həqiqətən heç də inanadırıcı deyil. Bu qərəzli
Türk düşmanlığına son verilməsi lazımdır! Azərbaycanın mərhum, qurucu Türkçü
lideri, dövlət başçısı Əbulfəz Elçibəyin bu fikirlərini xatırlatmaq istərdim"Türklük odur ki, Türklüyün önəmini dərk edəsən və onunla fəxr edəsən. Necə
ki, ingilislər ingilisliyini dərk edir və onunla fəxr edirlər" ,"Türk deyiləm " deyənə qarşı heç vaxt israr etməyin.Allahın bəxş
etdiyi şərəfi istəməyən şərəfsizə biz zorla, zorla şərəf verəcək deyilik əlbəttə".
Azərbaycanın mərhum dövlət başçısı Heydər Əliyev də hər zaman "Türkiyə və
Azərbaycan bir millət, iki dövlətdir" demişdir.
Sözümü mərhum şairimiz və düşünürümüzün bu misralariyla bitirmək istərdim:
Əslimi, nəslimi tanıyıram mən,
Qarışqa deyiləm özümdən hürkəm.
Sən kimsən, sən nəsən, özün bilərsən
Mən ilk qaynağımdan Türk oğlu Türkəm!
Sizin diqqətinizi bu yazımda açıqca Türk olduğumuza yönəltdim. Bunu inkar etməyə
çalışanların əminəm ki, qanında ya rus və ya erməni qarışığı ola bilər. Amma bu
onlara haqq vermir ki, bütün Azərbaycanlıların Türk olmadığını idda etsinlər.
Bu hüquqi bir suçdur! Unutmayın bizlər şanlı Oğuz Türkləriyik! vətənimizin, ölkəmizin
adı Azərbaycandır. Türkiyəli 80 milyonluq Türk qardaşlarımız hər zaman Can Azərbaycan
deyərlər. ÇÜNKİ ONLAR EYNİ CAN, EYNİ QAN OLDUĞUMUZU BİLİRLƏR. Nə mutlu Türküm
deyənə!
İstifadə edilən mənbələr:
1.Ömer İlhan Akipek, Devletler Hukuku: Devletler Hukuku Şahıslarından Devlet,
Ankara, Başnur Matbaası, Üçüncü Bası, Tarihsiz, s.87.
2. Kemal Gözler, "Devletin Bir Unsuru Olarak 'Millet' Kavramı",
Türkiye Günlüğü, Sayı 64, Kış 2001, s
3.MİLLİYETÇİLİK. http://www.ait.hacettepe.edu.tr/egitim/ait203204/II9.pdf
4.Renan hakkında bkz. Edward McNall Burns, Çağdaş Siyasal Düşünceler: 1850-1950
(Çev. Alaeddin Şenel), Ankara, Birey ve Toplum Yayıncılık, 1982, s.442-443.
5.Kemal Gözler, "Devletin Bir Unsuru Olarak 'Millet' Kavramı",
Türkiye Günlüğü, Sayı 64, Kış 2001, s.114.
6.Ernest Renan, Qu’est-ce qu’une nation, Paris, 1882. Türkçe çevirisi için bkz.
Ernest Renan, "Millet Nedir”, Ülkü, Sayı 77, Temmuz 1939, s.396 vd., Sayı 78,
Ağustos 1939, s.514 vd.
7.Okandan, op. cit., s.693.
8.Ibid.
9. Ernest Renan, Qu’est-ce qu’une nation, Paris, 1882, s.29 (nakleden Georg Jellinek, L’Etat moderne et son droit, (Traduction française par Georges Fardis), Paris, M. Giard & E. Brière, 1911, Cilt I, s.208).
10. McNall Burns, op. cit., s.443.
11.MİLLİYETÇİLİK. http://www.ait.hacettepe.edu.tr/egitim/ait203204/II9.pdf
12. Ziya Gökalp, Makaleler VIII, "Millet Nedir?”, Ankara,1981, s.151. http://.ege-edebiyat.org/docs/530.pdf
13.genelbilgi.com
14.Bülent Pakman.Ağustos 2012.Son guncelleme Ekim 2013. http:wp/me PA exV-2
15.Kemal Gözler**Doç.Dr. Uludağ Üniversitesi İktisadî ve İdarî Bilimler
Fakültesi öğretim üyesidi
Türk komutan İshak ÇELİK bəyə, verdiyi dəyərli bilgilər üçün xüsusi təşəkkür
edirəm, sayqılarımla.
AYNUR TALIBLI - İstanbul Sabahattin Zaim Üniversiteti, Tarix və Mədəniyyət
Araştırmaları Bölümü, Yüksək Lisan
Uluyol.info